Some issues on Mongolian proverbs related to the horse

A proverb (from the Latin proverbium), also called a byword or nayword,is a simple and concrete saying popularly known and  repeated, which expresses a truth, based on common sense or the practical experience of humanity. They are often metaphorical. A proverb that describes a basic rule of conduct may also be known as a maxim. If a proverb is distinguished by particularly good phrasing, itmay be known as an aphorism.

МОНГОЛ ГЭРИЙН ЭД ХЭРЭГЛЭЛ, ТҮҮНИЙ БЭЛГЭДЭЛ

Бидний Монголчууд дэлхийн эд өлгийн ба оюуны соёлын зүйлд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан аугаа ард түмэн билээ. Харамсалтай нь сүүлийн үед Харь орны далд бодлого, манай дээдсүүдийн харалган бодлын хар гайгаар зарим зүйлээ харийн Нанхиадад нэгэнт алдаж, өөр бусдыг нь алдахад хүрээд байна. "Дуулъя гэхнээ урт түүх, уудам нутгийг минь багтаасан уртын дуу хүнийх, Тууль хайлъя гэтэл үдшийн түүдгийн дэргэд үлгэр болгон дуурсдаг асан "Гэсэр", "Жангар" Ли овогтийн гэрийн хорионд гинжтэй үлдсэн. Тал хөндийг эвхэн уулсын цуурай, элсний нүүдлээр эгшиглэдэг хөөмий хэмээх гайхамшигт урлаг өвөг дээдсийн заяаг гомдоон өрөөлийнх болсон. Гэтэл дуугүй, туульгүй, хөөмийгүй үлдсэн монголчууд дээлгүй болохдоо тулав" хэмээн сэтгүүлч, яруу найрагч Эмүжин нэгэн нийтлэлдээ бичжээ. Хужаа (угтаа монголчууд бид өвөр монголчуудыг хужаа гэдэг) хэмээх өвөрлөгчид өөрийгөө бүрмөсөн алдаж, эх түүх, Эзэн Чингис, эдийн болон оюуны соёлоо элэг нэгтнээсээ хулгайлан, Хятадынх гэж овоглуулахын төлөө улайран зүтгэж байна. Монголчууд бид "хээрийн нохой өлзийтэй, хээрийн нохойтой нийлсэн гэрийн нохой аюул дагуулна" хэмээдэг. Хээрийн нохойтой нийлсэн гэрийн нохой болох Өвөр монголчууд одоо Монгол наадам, Монгол дээл, Монгол бичгийг минь хүртэл хятадын нэр дээр бүртгүүлэхээр гүйцгээж байна. 

Хүн чулууны хонхорт чиглэсэн нүүдэл

(Л.Бумандорж – Нүүдэл)

Өнөөдрийн Монголд нэн тэргүүнд төрөөс анхаарч, даруй шийдэх нэг асуудал бол Хот уруу чиглэсэн их нүүдэл. Хорин нэгдүгээр зууны монголчууд нүүдлийн амьдралаас суугуулыг нь илүүд үзэх аж. Уургаа мяндасаар, унадгаа төмрөөр сольж, хотондохоо нядалж хот уруу ачина. Уулын мухарт жалгын ганц явахаар хот орж түмний нэг больё хэмээн улсынхаа нийслэл хот руу тэмүүлнэ.

НЭГ ШИЛ ТҮҮГЧ, НЭГ ШАР ТОЛГОЙТ, ДАХИАД НЭГ ШИЛ ТҮҮГЧ...

Улаанбаатар маань суугуул сая, явуулын сая гаруй хүнтэй их хот болон өргөжиж, өдрөөс өдөрт өнгө нэмэн хөгжсөөр байна. Явуулын гэдэгт орон нутгаас ажлаар болон сурахаар түр хугацаагаар ирсэн хүмүүс, оюутнууд, бас гадныхан хамаарна. Гадныхан гэснээс ёстой монголоор дүүрэн гадаадууд. Ажил дээр гадаадууд, гараад гудамжинд гадаадууд, орой найзуудтайгаа хэдэн пиво уухаар уушийн газар ороход тэнд бас л гадаадууд... Ормыг минь тэд сүндэрлүүлж, замыг бас тэд барина. Газар нутгийг минь тэд ухаж, гайгүй охид хүүхнүүдийг минь бас л тэд авна. 

Гампын “гажиг хэл”

Би алдарт Роберт Земекисийн “Форрест Гамп” хэмээх кинонд дуртай. Кинон дээр миний хайртай баатрыг хүмүүс хамгийн тэнэг хүн гэлцдэг. Харин Гампын ээж нь хүүдээ: “Тэнэг хүн гэж тэнэг зүйл хийдэг хүнийг л хэлдэг юм” хэмээн тайвшруулдаг. Тэр тэнэг гэгддэг хүн маань үнэхээр тэнэг зүйл хийдэг бил үү? Ингээд бодохоор тэр нээрээ л тэнэг хүн биш.

“МОРЬ ХАРАХ ГАЗАР” БУЮУ ХАРЬ ХЭЛНИЙ ҮГИЙГ ХАЗААРЛАЯ

 Сүүлийн үед “монгол хэл мөхлөө, монгол хэл мөхөж байна” гэж ярих хүмүүс ихэслээ. Нэг хэсэг нь мөхөх ёстой гэсэн бат итгэлтэй болчихсон, нөгөө зарим нь эх хэлээ мөхөж буй хэлний тоонд өөрийн дураар багтаачихсан явах юм. Уг нийтлэлийг бичигч миний бие, монгол хэл мөхөж буй хэл биш, мөхөх ч ёсгүй гэсэн бат итгэлтэй явдаг нэгэн. Монгол Алтай нуруунаас Соёлз уул хүртэл, Их Саяны нуруунаас Орвог хошууны Бор толгой хүртэлх энэ нутаг дэвсгэрт би халх, буриад, ойрад, өвөрлөгч, хөгшин, залуу хэнтэй ч монгол хэлээрээ ярина, ойлголцоно. Хилийн цаана суугаа монголчууд болох халимаг, буриад, өмнөд монголчуудтай ч төвөггүй хэл нэвтэрнэ.